Արտաշես Աբեղյան

Բանասեր, պատմաբան

1 հունվար, 1878 - 13 մարտ, 1955

Ծնվել է Նախիջևանի գավառի Աստապատ գյուղում: Եղել է գրականագետ, լեզվաբան Մանուկ Աբեղյանի եղբորորդին։ 1890թ. ավարտել է Շուշիի թեմական, 1895թ.՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցները, 1899թ.՝ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը։ 1899-1904թթ սովորել է Մարբուրգի, Բեռլինի, Լայպցիգի համալսարաններում, ստացել է փիլիսոփայական դոկտորի աստիճան։ 1919թ. ուսուցչություն է արել Թիֆլիսի Ներսիսյան և Հովնանյան դպրոցներում։ Աշխատակցել է ժամանակի մամուլին։ Գրել է պատմաբանասիրական աշխատություններ, ուսումնասիրություններ Ստեփանոս Նազարյանցի, Միքայել Նալբանդյանի մասին, կազմել դասագրքեր, բառարաններ։ 1919-20թթ եղել է Հայաստանի Հանրապետության խորհրդարանի անդամ, ՀՅԴ կուսակցության անդամ: Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո դարձել է քաղաքական վտարանդի։ 1920թ-ից բնակություն է հաստատել Գերմանիայում, 1922-45թթ եղել Բեռլինի, ապա՝ Մյունխենի համալսարանների արևելյան լեզուների ֆակուլտետների հայագիտական ամբիոնների հիմնադիր և պրոֆեսոր։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գլխավորել է 1942թ. Բեռլինում ստեղծված Հայ ազգային խորհուրդը, որի նպատակն էր Գերմանիայի օգնությամբ Հայաստանի ազատագրումը բոլշևիկյան լծից ու ռուսական տիրապետությունից, Հայաստանի քաղաքական ինքնավարության վերականգնումը։ Հրատարակվել են նրա «Թլուատ Դաւիթ» (1902թ., Թիֆլիս), «Քենութիւն Աստուածաշնչի հին հայերենի թարգմանութեան» (1906թ.), «Քերովբե Պատկանեան Դորպատում» (1949թ., Վիեննա), «Ստեփանոս Նազարեան և Դորպատ» (1954թ., Բուենոս Այրես) աշխատությունները։ Կազմել է բառարաններ («Ուղղագրական բառ-գրքոյկ» (1909թ., Թիֆլիս, վերահրտ.՝ 1962թ., 1999թ., Թեհրան), «Ուղղագրական բառարան հայերեն լեզուի» (1947թ., Շտուտգարդ), դասագրքեր («Աշխարհագրութեան դասագիրք», մաս 1-3, 1909-10թթ, Թիֆլիս), «Հայրենագիտության ուսուցում» (1910թ., Թիֆլիս) ուղեցույց-ձեռնարկը, «Հայ միջնադարյան առակները» (1998թ.) ժողովածուները։ Հրատարակվել է նաև նրա «Հիւսիսային տիպերը Հայաստանում» («Հայկականութիւն-արիականութիւն», 2001թ., թարգմ.՝ գերմաներենից) հոդվածների ժողովածուները: Թարգմանել է Զոմբարտ Վեռների «Բանուորական հարց» (1906թ.) աշխատությունը, Իվանովի «Ընդհանուր աշխարհագրութեան դասագիրք»-ը (մաս 1-2, 1907-08թթ), Գյոթեի «Թատերգութիւնները» (հրտ.՝ 1995թ.)։ Մահացել է Մյունխենում։