Zark Foundation

Գևորգ Տիրացյան

Գևորգ Տիրացյան

Հնագետ, պատմաբան

18 սեպտեմբեր, 1926 - 17 հունվար, 1993

Ծնվել է Ռումինիայի Չետատեա-Ալբա քաղաքում՝ ուսուցիչ և բառարանագիր Արտաշես Տիրացյանի ընտանիքում։ Մայրը եղել է Դրաստամատ Կանայանի ազգականը։ Դպրոցական տարիներին ստանալով հիմնավոր կրթություն, 1945թ. ընդունվել է Բուխարեստի համալսարանի պատմության ֆակուլտետ։ 1947թ. տեղափոխվել է Հայաստան և 1948թ. դարձել Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետի երկրորդ կուրսի ուսանող։ Ավարտելով համալսարանը՝ 1952թ. ընդունվել է Հայաստանի Գիտությունների ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի նպատակային ասպիրանտուրա, որտեղ նրա գիտական ղեկավարը եղել է Բորիս Պիոտրովսկին: Ապագա հնագետի աշխարհայացքի և գիտական հետաքրքրությունների ձևավորման հարցում ազդեցություն է ունեցել նաև լենինգրադյան արևելագիտական դպրոցի ներկայացուցիչներից մեկը՝ Կամիլա Տրևերը: 1956թ. աշխատանքի է անցել ՀՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտում։ 1957թ. ստացել է պատմական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան՝ Գառնիի դամբանադաշտի և բաղնիքի պեղումներով ձեռք բերված տվյալների հետազոտությանը նվիրված ատենախոսության համար։ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի ստեղծման առաջին օրերից (1959թ.) մինչև կյանքի վերջը աշխատել է այս ինստիտուտում՝ սկզբում որպես ավագ գիտաշխատող, 1974-93թթ՝ հին Հայաստանի հնագիտության բաժնի վարիչ, 1981-88թթ՝ ինստիտուտի փոխտնօրեն, 1988-93թթ՝ տնօրեն։ 1986թ. պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն «Հայաստանը մ.թ.ա. 6-ից մ.թ. 3-րդ դարերում» թեմայով։ Պատմագիտության ասպարեզում նրա աշխատություններից է նաև «Երվանդունիները Հայաստանում» ուսումնասիրությունը։ Այդ աշխատության մեջ, ցույց է տվել, որ ուրարտացիներից հետո Հայկական լեռնաշխարհը վերամիավորելու փորձը կատարվել է Երվանդունիների օրոք։ Ավելի քան երկու տասնամյակ անց հրատարակած իր երկու հոդվածներում անդրադարձել է Երվանդյան Հայաստանի տարածքին՝ քննարկելով նաև տարածքային փոփոխությունների խնդիրը։ Նրա պատմագիտական հետաքրքրությունների շրջանակում են եղել հին հայկական պետության առաջացումը, «Անաբասիսը» և Հայաստանը, Կոմագենե երկիրն ու Հայաստանը և մի շարք այլ հարցեր։ Առաջինն է փորձել լուծել հին հայկական մշակույթի պարբերացման հիմնախնդիրը՝ այդ նպատակով օգտագործելով ինչպես հնագիտական աղբյուրների ընձեռած տվյալները, այնպես էլ օգտվելով սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական պատմության տեղեկություններից։ Եղել է Կարմիր բլուրի և Գառնիի հնագիտական արշավախմբերի անդամ, պեղումներ է իրականացրել Հացավանում և այլ հուշարձաններում, հնագիտական հետազոտություններ է կատարել Հայաստանի տարբեր մարզերում, մասնավորապես՝ Աշտարակի ու Նաիրիի տարածաշրջաններում։ Սակայն նրա աշխատանքների անկյունաքարն են դարձել հին Հայաստանի առաջին մայրաքաղաք Արմավիրի պեղումները, որոնց ղեկավարն է եղել 1970թ-ից։ Արմավիրի և նրա պեղումների վերաբերյալ հրատարակել է շուրջ քառասուն գիտական աշխատություն։ Տիրապետել է գերմաներեն, ռումիներեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, ռուսերեն, իտալերեն լեզուներին: Զեկուցումներով մասնակցել է աշխարհի տարբեր երկրներում անցկացվող հնագիտական ու արևելագիտական կոնֆերանսներին, կոնգրեսներին։ Գրախոսել է պատմագիտական ու հնագիտական մի շարք մենագրություններ։ Հոբելյանական առիթներով գիտական հանդեսներում տպագրել է հոդվածներ՝ նվիրված գիտության երախտավորներ Կ.Տրևերի, Ա.Սահինյանի, Ս.Երեմյանի, Բ.Պիոտրովսկու, Բ.Առաքելյանի կյանքին և գիտական գործունեությանը։ Եղել է «Հայ ժողովրդի պատմություն» ակադեմիական հրատարակության առաջին հատորի և «ԽՍՀՄ հնագիտություն» բազմահատորյակի հատորներից մեկի հեղինակներից։ Մահացել է Երևանում: