Համազասպ Ոսկյան

Պատմաբան, բանասեր

1 հուլիս, 1895 - 25 փետրվար, 1968

Անտոն Ոսկյան
Ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Էրզրումի վիլայեթի Կիսկիմ գավառի Խանդաձոր գյուղում: 1914թ-ից եղել է Վիեննայի Մխիթարյան միաբանության անդամ, 1922թ-ից՝ Վիեննայի համալսարանի աստվածաբանության դոկտոր։ Սովորել է Վիեննայի Հայոց վանքի դպրոցում։ 1928-31թթ եղել է Պլովդիվի (Բուլղարիա) Մխիթարյան վարժարանի ուսուցիչ, 1931-37թթ՝ տնօրենը, 1947-60թթ՝ Բեյրութի Մխիթարյան վարժարանի տնօրենը։ 1920-ական թվականներին աշխատակցել է «Հանդես ամսօրյա»-ին, 1938-46թթ և 1963-68թթ եղել նրա խմբագրապետը։ 1932թ. Պլովդիվում հիմնել է «Ուսումնարան» դպրոցական ամսագիրը։ Շուրջ կես դար զբաղվել է գիտական գործունեությամբ, հրատարակել բազմաթիվ հայագիտական երկեր։ Հատկապես արժեքավոր են Հայաստանի վանքերի պատմությանը վերաբերող աշխատությունները («Վասպուրական-Վանի վանքերը», մաս 1-3, 1940-47թթ, «Սեբաստիայի վանքերը», 1946թ., «Բարձր Հայքի վանքերը», 1951թ., «Տարոն-Տուրուբերանի վանքերը», 1953թ., «Արցախի վանքերը», 1953թ., «Կիլիկիայի վանքերը», 1957թ., «Գուգարքի վանքերը», 1960թ., «Սեբաստիայի, Խարբերդի, Դիարբեքիրի և Տրապիզոնի նահանգներու վանքերը», 1962թ.)։ Ուսումնասիրել է հայ նախարարական տների պատմությունը, հայ միջնադարյան մատենագիրներ Հովհաննես Սարկավագի, Ներսես Լամբրոնացու, Հովհաննես Վանականի, Վարդան Արևելցու, Մխիթար Գոշի, Կիրակոս Գանձակեցու կյանքն ու ստեղծագործությունը։ «Չորս հայ տաղասացներ և անոնց տաղերը» (1966թ.) աշխատությունում ներկայացրել է հայ միջնադարյան բանաստեղծներ Հովհաննես Կարնեցուն, Գրիգոր Օշականցուն, Մովսես Կարնեցուն, Մարտիրոս Ղրիմեցուն և նրանց ստեղծագործությունները։ Աշխատասիրել և հրատարակել է «Երգ երգոցի առաջին և երկրորդ թարգմանությունը» (1924թ.), «Սարդիկեի ժողովքի հայերեն կանոնները» (1945թ.), Ստեփանոս Ռոշքայի «Ժամանակագրութիւն կամ Տարեկանք եկեղեցականք» (1964թ.), Հովհաննես Ղրիմեցու «Պատմութիւն հռչակավոր վանից Հաղբատայ» (1965թ.) գործերը, թարգմանել Զ.Օբերտինսկու «Լեհահայերը և անոնց Անդրեաս արքեպիսկոպոսը Յագլովեցի մեջ» (1963թ.) աշխատությունը։ Հետազոտել, կազմել և հրատարակել է «Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց մատենադարանին ի Վիեննա» (հ.2, 1963թ.) ձեռագրացուցակը, որը Հ.Տաշյանի համանուն գործի շարունակությունն է։ Սփյուռքի հայերի համար կազմել է հայերեն դպրոցական ձեռնարկներ («Դասագիրք Հայոց պատմության», հ.1-5, 1959-60թթ և այլն)։ Թողել է անտիպ գործեր («Արարատյան նահանգի վանքերը», «Սյունյաց աշխարհի վանքերը», «Հայ վանքեր ի սփյուռս» և այլն)։ Հետևել է Հայաստանի գիտական կյանքին, «Հանդես ամսօրյա»-ում հրատարակած բազմաթիվ գրախոսականներով անդրադարձել հայ պատմաբանների և բանասերների հայագիտական երկերին։ Մահացել է Վիեննայում: